Przykład tego, jak wiele rzeczy wymyka nam się w rąk, po prostu ucieka między palcami i znika w odmętach dziejów. Ten drewniany dwór jakimś cudem przetrwał do naszych czasów i to w całkiem niezłym stanie. Znajduje się w Niebylcu na uboczu, na terenie dawnego PGR-u. Dawniej był to pewnie folwark. Natomiast dwór należał do właścicieli Niebylca od wieków (wielokrotnie przebudowywany). Zdaje się, że dolna kamienna część pamięta jeszcze czasy renesansu (XVI w.), więc stał tutaj jeszcze dwór należący do jednych z pierwszych właścicieli miasteczka. Może niekoniecznie samych założycieli (założyciel był dziedzicem Jawornika), ale ich niedalekich następców. Górna część, tj. drewniana, pochodzi może z XIX w.
Na informacje o tym dworku natknąłem się dopiero wczoraj, przypadkiem, szukając czegoś o nagrobku stojącym obok kościoła w Niebylcu (z niewyraźnego napisu dało się na nim odczytać coś o Konfederacji Barskiej w 1768 (tu jest więcej na ten temat: Nagrobek Kajetana Junoszy Łempickiego). Kajetan Łempicki, ur. w 1740, był dziedzicem Niebylca, Małówki, Jawornika i Gwoździanki. Był uczestnikiem konf. barskiej, a nagrobek w 1863 wystawiła jego wnuczka. Na łożu śmierci mieszkał w Gwoździance (w 1830 r.). Jednak wcześniej – w 1779 założywszy rodzinę z Barbarą Biblianną de Ball, osiedli właśnie w niebyleckim dworze (w ew. zabytków istnieje taki wpis: „Rozbudowany po pożarze ok. 1772 r. (od strony wsch. i zach.). Ok. poł. XIX nadbudowa piętra […]”). Nb. Barbara była właścicielką licznych posiadłości w Bieszczadach. W 1800 zamieszkała w Średniej Wsi, by doglądać majątków ojca i może Kajetan również (był fundatorem jednego z tamtejszych kościołów). Na dworze w Niebylcu gospodarowała więc może córka, może jakiś zarządca. Córka Zofia wyszła za Stanisława hr. Ankwicza (kiedy?). Spadkobierczynią majątku po nich została córka Henryka (Henrietta) z Ankwiczów, 1.v. Sołtykowa, 2.v. Kuczkowska – która wystawiła pomnik Kajetanowi przy niebyleckim kościele (z dziś już słabo widocznym napisem: „Tu spoczywa w Bogu Kajetan Junosza Łempicki dziedzic Niebylca, towarzysz chorągwi narodowej. W Konfederacji barskiej bronił Rzeczypospolitej pod Kościuszką, ur. 1740, zmarł 1830. Wielce szanownemu jedyna wnuczka i parafianka ku pamięci prosząc w 1863 r. Pamiętaj coś przyrzekł”). Hrabina Kuczkowska miała już spore kłopoty finansowe, stąd majątek (który sporo ucierpiał m.in. w czasie rabacji galicyjskiej) przeszedł pod licytację, potem wszedł w posiadanie bankiera wiedeńskiego, a potem Żydów. Ostatnim właścicielem – do roku 1939 – był Aszer Wałłach.
Dwór wydaje się być położony na uboczu, poza głównymi trasami, biegnącymi przez Niebylec. Jednak na mapie z lat 1763-1787 leży jak najbardziej przy głównej drodze w kierunku Rzeszowa, która w tamtym czasie nie biegła doliną, ale grzbietami.
Dwór jest wpisany do ewidencji zabytków pod nrem „A – 1084 05.03.81”, datowany na „XVI w. (?)”.
Czy możesz wyjaśnić na jakiej podstawie prawnej nieruchomość „Dwór w Niebylcu” własność skarbu państwa jest w posiadaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Nowa Droga” w Czudcu.
Z poważaniem Stanisław
Dzień dobry Panie Stanisławie
dziękuję za pytanie. Niestety nie jestem w stanie na nie odpowiedzieć, mam tylko domysły, że został przekazany spółdzielni w czasach, gdy jego wartość historyczna nie stanowiła dla władz żadnego znaczenia po to, by pełnił jakąś funkcję w ramach gospodarstwa. To, że jest dzisiaj własnością prywatną, nie miałem pojęcia. Jeśli będzie Pan coś więcej wiedział na ten temat, proszę o wiadomość. Zdecydowanie jest to obiekt, który powinien zostać odrestaurowany jako jeden z ważniejszych zabytków w dalszej okolicy. W pobliżu starszy jest chyba tylko gotycki kościół w Połomii.
Skąd ww. zabytkowy dwór w Niebylcu własność skarbu państwa znalazł się w posiadaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjne „Nowa Droga w Czudcu, która nieruchomości rolne będące w posiadaniu Niebyleckiego dworu sprzedała indywidualnym nabywcom.
Szanowny Panie.
Dziękuję za ustosunkowanie się do tematu folwarku dworskiego Wallachów w Niebylcu. To nie tylko historyczna sprawa. Przede wszystkim chodzi o jego własność czyli stan własności tego majątku Skarbu Państwa. Własność folwarku dworskiego (zespół budynków i kilkadziesiąt ha ziemi rolniczej) została opuszczona, w związku z działaniami wojennymi II woj. św. . W takiej sytuacji na podstawie dekretu z dnia 8.III.1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, z mocą ustawy, majątki opuszczone w związku działaniami II woj. św. przeszły na rzecz Skarbu Państwa. W tym zakresie działały urzędy likwidacyjne i powiatowe urzędy ziemskie, co do nieruchomości rolnych w interesie Skarbu Państwa. Na rzecz Skarbu Państwa działała również Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.
Majątek folwarku w Niebylcu mógł być tylko Skarbu Państwa jako jego własność. Nieruchomości rolne mogły być przekazane wyłącznie do użytkowania organizacjom które mogły racjonalnie prowadzić produkcję rolną, zgodnie ze sztuką rolniczą. Interesów prawnych Skarbu Państwa jako właściciela w miejscu ich położenia strzegły jednostki organizacyjne S.P. – Gromadzkie Rady Narodowe ( ich Prezydia).
Niepodzielność własności Skarbu Państwa istniała do 1990 r. z chwilą transformacji ustrojowej – własność Skarbu Państwa przechodzi na rzecz terytorialnych jednostek administracyjnych Skarbu Państwa w drodze utworzenia jednostek samorządu gminnego, którym nadano status osoby prawnej. W takiej sytuacji po zmianie ustrojowej w1990 r. mienie Skarbu Państwa położone na terenie danej gminy przekazane zostało na własność gminy jako mienie komunalne.
Sądy grodzkie, a później sądy rejonowe zawsze stwierdzały własność Skarbu Państwa w wykonaniu dekretu o majątkach opuszczonych w związku z działaniami II woj. św. wydając orzeczenie ( postanowienie) o stwierdzenie własności Skarbu Państwa. Tylko orzeczenie sadowe było podstawą do wpisu własności w księgach wieczystych. Zatem nie tylko stan historyczny, a raczej prawny jest interesujący bowiem były przepisy prawne i nadal obowiązują, co do stanu faktycznego zaistniałego w danym czasie. Ponadto zespół – parkowy oraz zabudowania wraz z dworem był niewątpliwie wysokiej klasy zabytkowej – który do końca lat 70 był traktowany jako wyjątkowy – rekreacyjny – turystyczny dla mieszkańców gminy. Ten majątek pozostawiony po II Woj. Św. który przypadł Skarbowi Państwa powinien być przedmiotem ochrony miejscowej władzy Skarbu Państwa, a po 1990 r. jako ich własność komunalna. Reasumując zespół parkowo dworski i folwarczny dawnego właściciela Wallacha w Niebylcu nie mógł być zlikwidowany z dnia na dzień?
Życzę dalszego przemyślenia sprawy . Stanisław
Witam, od dwu miesięcy obserwując i oglądając zdjęcia z dworu Niebylec, stwierdzam, że niewiadomych mi powodów znikają zdjęcia pomieszczeń z butelkami po popularnych alkoholach, porzucony sprzęt medyczny jak i transparent ORMO czyżby to z powodu cenzury.
Pozdrawiam Stanisław.