300 km Rzeszów-Włodawa. Mniej więcej od Włodawy rozpoczyna się 40-kilometrowy odcinek drogi biegnący wzdłuż Bugu, będącego jednocześnie linią graniczną między Polską a Białorusią. Bug to zbliża się to oddala od trasy, ale maks. na 3-4 km. Droga jest dobra. W końcu dojeżdżam do Sanktuarium w Kodniu, gdzie kiedyś stał główny zamek Sapiehów (wysadzony w czasie II wś.). 8 km dalej jest wieś Kostomłoty, jedyna unicka parafia na świecie.

Dla porządku:

988 Ruś przyjmuje chrzest.
1054 rozłam Kościoła katolickiego na rzymski i biznatyjski.
1596 Unia Brzeska, na powrót jednocząca oba Kościoły na terenach Rzeczpospolitej

22 km na południe od Brześcia leży wioska: Kostomłoty. Jadąc do Kostomłotów poczułem się, jakbym wszedł w bardzo skomplikowany bizantyjsko-rzymski gąszcz, którego z racji złożoności, nie jestem w stanie zrozumieć. Pierwszym uchyleniem rąbka była podana mi przez o. Mirosława z Kodnia informacja, że unici (neounici), to co innego, niż greko-katolicy, potocznie zwani właśnie w ten sposób. Jakie są różnice, dokładnie nie wiem. Z pewnością jedną z nich jest okoliczność powstania owego wyznania, wskrzeszonego w latach 20. XX w. po latach tępienia i prześladowań w okresie zaboru rosyjskiego. Inaczej, niż w przypadku greko-katolików, którzy funkcjonowali nieprzerwanie w zaborze austro-węgierskim.

Cały pas od Włodawy do Terespola bogaty jest w ludność bizantyjską – szczególnie prawosławną. Jest tutaj między innymi prawosławny monaster św. Onufrego; ale też w wioskach widać znaki cerkiewnej kultury, choćby w postaci wziętych z ikon malunków na murach i deskach kaplic, czy portali do cmentarzy tudzież zgromadzeń zakonnych.

988 – Jest to data chrztu Włodzimierza Wielkiego, który od tego momentu zaczął szerzyć chrześcijaństwo w swoim państwie, dlatego datę tę przyjmuje się za chrzest całej Rusi (księżniczka kijowska Olga, jego babka, przyjęła chrzest w 954 albo 955, ale jej syn, Światosław, nie powtórzył tego aktu). Dawna Kronika Nestora, zwana Powieścią doroczną, wspomina, że Włodzimierz chciał poznać różne religie. Jego wysłannicy po powrocie z Konstantynopola tak opisywali swoje doświadczenia: „Następnie udaliśmy się do Grecji, a Grecy zaprowadzili nas do budynku, w którym czczą swego Boga, a my nie wiedzieliśmy, gdzie jesteśmy, na ziemi czy w niebie. Nie ma bowiem na ziemi czegoś tak wspaniałego i tak pięknego; nie umiemy tego opisać. Wiemy tylko, że ich Bóg przebywa tam wśród nich, a ich nabożeństwo jest bardziej prawdziwe niż ceremonie innych narodów”.

1054 – rozłam Kościoła na wschodni i zachodni był raczej kwestią przypadku i zbiegu różnych okoliczności. Sytuacja wynikła z niedelikatności pojawiających się na styku obu obrządków – np. w południowej Italii, będącej dotąd w zasięgu wpływów bizantyjskich – zmuszano greków do przyjęcia obrządku łacińskiego, w odpowiedzi patriarcha Konstantynopola zaczął podobnie traktować łacińskie kościoły w Konstantynopolu. Zagrały tu upór, małostkowość. Papieże i patriarchowie nieraz obrzucali się ekskomuniką, tym razem jednak z jakiegoś powodu miało to dużo głębsze reperkusje, a 4 pierwsze krucjaty (1095-1204) pogorszyły sytuację i zaogniły konflikt (w 1204 łacinnicy złupili Konstantynopol, grecy uznali to za zdradę, co ostatecznie domknęło schizmę). Nastąpił 60-letni okres panowania łacinników w Konstantynopolu. Oba Kościoły i obrządki funkcjonowały zgodnie, z czasem jednak papieże dążąc do zjednoczenia, zaczęli powoli spychać coraz bardziej liturgię grecką i zastępować ją liturgią łacińską, co nie poprawiło sytuacji. Pojawiały się jeszcze później próby zjednoczenia, jednak bez większego skutku.

Jak daleko przed nami jest perspektywa ponownego zjednoczenia obu wyznań? Proboszcz z Kostomłotów mocno mnie zmartwił, bo studząc mój entuzjazm stwierdził, że wg niego raczej się oddalamy od siebie. Bracia prawosławni często dokonują aktów nieufności, niezgodnie z prawem kanonicznym nie uznając nawet katolickich chrztów (przypadek z dużego polskiego miasta). Wielką wartością prawosławia jest kultura pisania ikon, nieobca też dla Kościoła katolickiego, jednak nazbyt u nas marginalna, z rzadka jedynie dokonując małych ekspansji (np. wystroje seminariów Redemptoris Mater, tzw. Korona Misteryjna – https://youtu.be/VmLsBW88GZ4) Rozdźwięk pomiędzy obu wyznaniami polega jedynie na szczegółach, bardziej nieteologicznych, a jeśli, to wynikających z błędów tłumaczenia. Czas pokaże.